به رنگ آسمان

نسخۀ پشتیبان

به رنگ آسمان

نسخۀ پشتیبان

۳ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «تلاوت قرآن در ایران» ثبت شده است

بهزاد هژبری حافظ و قاری قرآن

دانلود
تلاوتِ بهزاد هژبری در اختتامیه سی و یکمین مسابقه

چند روز پیش داشتم از جلوی تلویزیون رد می‎شدم، صدایی زیبا حواسم را پرت کرد. دیدم همین مسابقه بین‎المللی قرآن است. تلاوت مجلسی هم نبود، قاری داشت ترتیل می‎خواند. گفتم به سلامتی مگر بخش ترتیل هم داریم؟ (چون در این دوره از مسابقات فقط سه رشته تلاوت {به معنای مجلسی و تحقیقی‎اش}، حفظ و پژوهش داشتیم)، تا زیرنویسش آمد که «بهزادِ هژبری، نماینده‎ی ایران در رشته حفظ». خیلی خوشم آمد، بسیار زیبا و با حال و توجه داشت ‎می‎خواند. به همین خاطر در دو پُست پیش لینک قرائت همان‎روزش را گذاشتم و نوشتم: «با اینکه ایشان در بخش حفظ شرکت کرده ولی من ترتیلش (مخصوصا در فیلم نخست) را تقریبا پسندیدم. یک حال غمگینِ قدیمیِ با صفایی داشت». باری سرانجام ایشان در بخش حفظ، حائز رتبه‎‎ی نخست شد. به همین خاطر روزِ اختتامیه هم به طور افتخاری خواند و اینجا هم به نظرم بسیار ترتیلِ تمیز، زیبا، آهنگین، غمگین و باصفایی را اجرا کرد. چه شروع خوبی داشت انصافا. چه این سبک، سبک خودشان باشد چه دیگری، انتخاب و اجرایش خیلی خوب بود. البته حتما به مرور بهتر و پخته‎تر هم ‎می‎شود. در همین قطعه ترتیلِ کوتاه در پایان قرائت احساس می‎شود لحن باید عوض می‎شد.

+ وقتی در یکی از مصاحبه‎هایش دیدم با لهجه‎ی غلیظ اردبیلی دارد سخن می‎گوید رنگم پرید! چه کسی در وهله نخست فکرش را می‎کند که عربی به این خوش‎زبانی، در حقیقت ترکی آن‎چنانی باشد؟ چطور می‎تواند الحان و لهجه‎ها را با هم در نیامیزد؟

+ از خلافِ آمد عادت: من به خاطر موسیقی تلاوت مجلسی را دنبال می‎کردم لکن به نظرم موسیقایی‎ترین صوتی که امسال شنیدم از همین شرکت‎کننده‎ی بخش حفظ بود! امسال نه تنها قرائت‎ها، بلکه بیشتر ابتهال‎ها و تواشیح‎ها را هم نپسندیدم.

+ خوش به حالِ بهزاد هژبری که اینقدر می‎تواند قرآن را قشنگ و غمگین و آهنگین بخواند و کاش این موضوع را هم مثل حفظ جدی بگیرد.

  • من ...

امروز  ٦ قاریِ راه‎یافته به دور نهاییِ مسابقاتِ بین‎المللیِ قرآن ایران در رشته‎ی‎ تلاوت، قرائت نهایی خود را انجام دادند. مطمئنم خیلی‎هایتان گوش ندادید، ولی من نشستم با دقت گوش کردم. فیلمِ قرائت هر شش نفر در اینترنت هست و هم‎اکنون هم می‎توانید گوش کنید و خودتان بینشان داوری کنید:

محمد یوسف عقل از مصر + محمد رمضانی عیدی بینده از تانزانیا + جعفر فردی از ایران + ثمرالدین حمد اف از تاجیکستان + احمد حسین بلال از افغانستان + محمد نذیر اصغر از فیلیپین

خودم همیشه دلم می‎خواهد ایرانی‎ها در همه چیز در جهان اول شوند. ولی گفت‎وگوی آقای فردیِ عزیز پس از قرائتشان را نپسندیدم: «تلاوت سایر فینالیست‌ها در حد متوسط بود | تلاوت خوبی را انجام دادم» . حقیقت این است که سطح تلاوت‎ها در این دوره از مسابقات (فقط منظورم در رشته‎ی قرائت است، نه حفظ) متوسط هم نبود، ضعیف بود. متاسفانه هرچه بیشتر میگذرد بیشتر داریم از دوره‎ی طلایی قرائت فاصله می‎گیریم و این وضع حتی خود مصر را هم در بر گرفته. مسئله‎ی دیگر این است که در میان همین قرائت‎ها اگر بخواهیم مقایسه کنیم تنها قرائتی که به نظر من قابل اعتنا بود و یک سر و گردن بالاتر از دیگر قرائت‎های فینال بود، قرائت قاری فیلیپینی (محمد نذیر اصغر) بود. آقای فردیِ عزیز واقعا قرائت خاصی را امروز ارائه نکردند. قرائت‎شان خوب بود ولی نمی‎شود گفت بهتر از قرائت محمد نذیر اصغر.

الآن یک خبر عجیب در فارس دیدم. دیدم در آخرین خبر قرآنی خود نوشته‎است:

« ایرانی‌ها بر برترین کرسی قرآنی جهان تکیه زدند»!

 خب هنوز که فردا نشده! هنوزکه مراسم اختتامیه آغاز نشده! بعد خبر را باز کردم دیدم نوشته:

«با اینکه هیأت داوران سی‌ویکمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن کریم هنوز به طور رسمی نتایج دور نهایی این مسابقات را اعلام نکرده است؛ منابع نزدیک به آنها از برتری نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در هر دو رشته تلاوت و حفظ کل قرآن کریم خبر می‌دهند».


این خبر برای من خیلی خوشحال کننده نبود. هم به خاطر اینکه پیش از اعلانِ رسمی اعلان شده. هم به خاطر اینکه قرائتِ نماینده‎ی ایران قرائت شاخصی نبود. هم به خاطر اینکه حس می‎کنم قرائت نماینده‎ی فیلیپین بهتر بود و قرائت نماینده‎ی ایران خیلی با قرائتِ نماینده‎ی تاجیکستان اختلاف نداشت. و مهمتر از همه به خاطر اینکه این مسابقات مسابقات ایران است. مثلا اگر مسابقاتِ مالزی یا عربستان بود جا داشت شادی کنیم که «ایرانی‌ها بر برترین کرسی قرآنی جهان تکیه زدند».

به نظر می‎رسد که هرسال نوبتِ یکی از قاریانِ جوانِ ایرانی در فلان دوره‎ی سنی است که در مسابقات کشوری برگزیده شود و از قضا حق همان برگزیده‎‏ی مسابقاتِ کشوری است که در مسابقات بین‎المللی ایران هم اول شود. بعضی‎ها هم می‎گفتند «فلانی ١۲ سال است دارد شرکت می‎کند و امسال دیگر "باید" برگزیده شود»! یعنی چی؟ شاید هم این پاراگراف را دارم با بدبینی زیاد و بی‎اطلاعی می‎نویسم. اما یک سری رفتارهایی آدم را به این فکرها می‎اندازد. الله اعلم.

خلاصه بنده به عنوانِ یک شهروندِ مسلمانِ این مملکت اصلا از وضعیتِ امروزِ تلاوت (چه در ایران چه در جهانِ اسلام) راضی نیستم!

  • من ...

سال گذشته در ایام ماه رمضان یادداشتی نوشتم با عنوان «در جست و جوی قرآن کریم _ بخش نخست» که به همان‎صورت ماند و ادامه پیدا نکرد. شاید به این خاطر که زیادی حس و حال انتزاعی، فلسفی و کلی پیدا کرده بود. امسال همزمان با سی و یکمین مسابقه‎ی بین‎المللی قرآن کریم در تهران (که این روزها می‎توانید از شبکه قرآن سیما یا رادیو قرآن برنامه‎هایش را به طور زنده بشنوید) گفتم آن بحث را ادامه دهم.

از آنجا که مقدمه‎ی بحث در آن یادداشت هست و همچنین به خاطر پرهیز از کلی‎گویی، یک راست می‎رویم سر اصل مطلب:

به نظر این علاقه‎مند و مخاطبِ عامِ هنرِ قرائت قرآن کریم مشکل اصلی قرائت در ایران غرب‎زدگی به معنا الاعم و عَرَب‎زدگی به معنا الاخص است. برترین قاریانِ جهان و صاحبانِ عصرِ طلاییِ قرآن کریم، تعدادی از قاریان مصر هستند. ما کجا هستیم؟ ما هم مقلدانِ مقلدانِ آن قاریان بزرگ و برجسته‎ی تاریخ تلاوتیم. ما اینجاییم.

تا وقتی اینجا باشیم، تا وقتی خود در جست و جوی قرائت ایرانی از قرآن کریم نباشیم، تا وقتی در جلسات و کارگاه‎های آموزشی قرآن ما و  همچنین برنامه‎های مخصوص قرائت قرآن در شبکه قرآن سیمای ما (از جمله برنامه ی محبوبِ «اِسرا») اصل بر آموزشِ تقلید از قاریانِ برجسته ی مصری باشد ما هیچ‎گاه در این زمینه تاریخ ساز نخواهیم بود. با چنین وضعی نه گامی جدی در اعتلای هنر تلاوت قرآن بر می داریم و نه می توانیم مخاطب عام و خاص را برای این هنر به دست بیاوریم. ما جمهوری اسلامی هستیم، تنها حکومتِ شیعه در سراسر جهان، تنها حکومتی که سعی کرده در قوانینش قرآنمدار باشد، در کشور ما چنین وضع تلاوتی شایسته‎ی قرآن نیست. البته بخشیش نیز تقصیر تبلیغات ضعیف و ضعف مدیریت فرهنگی است. اینهمه کنسرت موسیقی در سراسر سال با ضعیف ترین اجراها برگزار می شود و آن همه مخاطب را مجبور به خرید بلیط های گران می کند. چرا نباید چنین چیزی برای تلاوت قرآن باشد؟ چرا من نباید برای خرید بلیطِ یک قرائت خوب سر و دست بشکنم؟ ایراد اینجا به سه نفر باز می گردد، یکی منِ غرب زده، دوم مدیریتِ فرهنگیِ افلیج، سوم: قاریِ قرآن (هنرمند) عرب زده (منفعل). بعضی از قاریانِ جوانِ ما واقعا به طرز مشمئز کننده ای مقلد و منفعل اند. حالا اینکه تمام قرائتش از الف اعوذبالله تا میمِ صدق الله، کپیِ فلان تلاوتِ فلان قاری بزرگ است به کنار، بعضی تسبیح دست گرفتن، سر تکان دادن، میمیک چهره و دیگر حرکات و آناتشان هم کپی قاریان بزرگ مصری است. این دیگر واقعا خنده دار است.

اینکه از تعبیرِ عرب زدگی استفاده می کنم بیش از اینکه نشئت گرفته از ایران دوستی ام باشد، از اسلام دوستی ام سرچشمه گرفته. ما در همه ی شئون باید توجه داشته باشیم اسلام غیر از عرب است. نه اینکه عرب بد باشد و ما با اعراب مشکلی داشته باشیم، ذاتا ماهیت اسلام با ماهیت عرب بودن متفاوت است. بعضی وقتی در اموری میخواهند به حیثیت اسلامی توجه کنند، ناخودآگاه عرب می شوند. مثلا سال گذشته داشتم اختتامیه مساقات قرآن در ایران را نگاه می کردم، دیدم بر پارچه ای سطری به این مضمون نوشته اند: « حضورِ متسابقین عزیز را از سراسر جهان گرامی می داریم» و باز این دوستان قرآنی از واژه ی «متسابق» استفاده کرده اند. متسابق یعنی چی؟ مگر شما عربید؟ شما که در پارچه ای دیگر به زبان عربی هم به مخاطب عرب زبان تبریک گفته اید! . البته در مسابقات اسمال دقت کردم دیدم گویا از متسابق خبری نیست. ولی این واژه را دوستانِ فعال در عرصه ی قرآنی زیاد اینور آنور می نویسند و به این فکر نمی کنند اگر مخاطب عامی که با فضای ایشان آشنا نیست ولی می خواهد آشنا شود چه فکری می کند.

علی ای حال منظورِ ما هم از نفی عرب زدگی این نیست در قرائت قرآن لحن عربی کنار گذاشته شود. بالاخره زبان قرآن زبان عربی است. کلیدِ فهم این کتاب زبان عربی است. زبان عربی زبان ممتاز و مقدسی است. توجه به زبان عربی و همچنین لحن عربی هم در فهم قرآن هم در خواندن آن کلیدی است. اگر قرآن را بخواهیم در دستگاه راست پنجگاه و باگوشه ها، نغمات و تحریرهای ایرانی بخوانیم قطعا نتیجه ی خنده دار، مسخره و خسران آمیزی به بار خواهد آمد. اینجا منظور ما از عرب، زبان و لحن نیست، فرهنگ است. آن هم نه آن بخش فرهنگیِ اعراب که با اسلام معنا می شود، آن بخش فرهنگی که مخصوص یک حوزه ی جغرافیایی، تاریخیِ خاص و متمایز است و شما می توانید آن را بین خود کشورهای عربی هم تشخیص دهید. فرهنگ مردم مصر با فرهنگ مردم عراق بسیار متفاوت است. منظور ما این است که قرائت ایرانی نباید زیر مجموعه ی قرائت مصری باشد. حالا چون مصری ها موفق بوده اند ما نباید تکرارِ مصری ها، آن هم تکرارِ کم فروغ تر و ضعیف ترشان باشیم. جدا از اینکه تقلید و تکرار همیشه مرحله ای فروتر است. و باز آن جمله ی استاد فروزانفر که نزد اهل ادب معروف است: «گیرم شدی سعدی، وجود مکرری خواهی بود» . اینکه یک قاری جوان در ابتدای کار پایه را بر یک قاری بزرگ مصری بگذارد و با او شروع کند امری طبیعی است. اما اینکه تمام سیر هنری قاریان ما ذیلِ سیر هنری دیگر قاریان برجسته ی قدیمی باشد و اتفاقا ما هم همین مقلدانِ حرفه ای را حلوا حلوا کنیم و روی دست ببریم (چه مای مردم با تشویق ها، چه مای  داور و مسئول با جایزه و مقام دادن ها) درست نیست.
به زعمِ بسیاری، بهترین قاریِ ایرانی (در امر تلاوت مجلسی و قرائت تحقیق) جناب آقای کریم منصوری است. الحق و الانصاف هم ایشان قاری بزرگی است و موجب سرافرازی ایرانیان بین دیگر کشورهای اسلامی (با قرائت های بی نظیری مثل قرائت شگفت انگیز سوره مطففین و شمس در اجلاس سران کشورهای اسلامی سال ٧٦). لکن این بزرگ، این عزیز، این افتخار ایران، این قاری محبوب در جهان اسلام را هم سرانجام با چه نامی می شناسند؟ «عبدالباسط ایران».

زین رو من بااینکه طرفدار تلاوت مجلسی (تحقیق) از قرآن کریم هستم، با اینکه تلاوت مجلسی تلاوت هنری است، با اینکه من خیلی کم ترتیل گوش می دهم، اما حداقل از این حیث برای قاریِ برجسته ای مثل شهریار پرهیزگار بیش از کریم منصوری احترام قائلم. ترتیلِ پرهیزگار شاید از تلاوتِ منصوری زیباتر و جذاب تر هم نباشد، اما نوآورانه تر است. از این جهت شهریار پرهیزگار واقعا یک افتخار بزرگ برای هنر ایرانی و همچنین جامعه ی قرآنی ایران است.

منظور من از قرائت ایرانی از قرآن کریم، بیش از همه توجه به خلاقیت و ابداع در موسیقی، ملودی، لحن و سبک است. یعنی ساختارِ هنریِ تلاوتِ قرآن کریم. عرب زدگی و مصر زدگی نمی گذارد ما به ملودی ها، نغمات و کلا فضای موسیقایی نو در قرائت قرآن  کریم فکر کنیم. عبدالباسط اگر خودش منشاوی زده بود هیچ وقت عبدالباسط نمی شد. هرچند منشاوی بسیار گرامی است. شهات انور اگر مصطفی اسماعیل زده می شد هیچگاه پدیده ای به نام شهات انور نداشتیم. هرچند مصطفی اسماعیل بسیار شگفت انگیز است. من در اولویت نخست و وحله ی اول بیش از همه چیز آرزومندِ ابداع ساختارهای نوی موسیقایی هستم. اگر همین هم روزی به قوت و با جدیت در ایران شکل بگیرد من می گویم ما قرائتی ایرانی از تلاوت قرآن کریم داریم. در وحله ی دوم توجه به موسیقی ایرانی ( و نه فقط موسیقی مرکز و موسیقی ردیف دستگاهی، تمامی موسیقی های بومی و غیر بومی، مرکزی و غیر مرکزی ایران) مراد من است. همانطور که گفتم منظورم این نیست که قرآن را به آواز بخوانیم خدای ناکرده. بی شک لحن عربی و پایه هایی از موسیقی عربی باید حفظ شود. اگر کسی به این توجه نکند نتیجه خنده آور خواهد بود. چنانکه در دوره هایی چنین تجربه هایی را در ایران داشته ایم. خواندنِ متنِ عربی با لحن فارسی همانقدر خنده دار است که خواندنِ متن فارسی با لحن عربی. لکن به نظر من می شود از موسیقی ایرانی و نغماتش بهره هایی گرفت. البته اینجا به نظر یک متخصصِ موسیقی ایرانی و عربی احتیاج است نه نظر من! لذا ما به همان اولویتِ نخستِ خود بسنده می کنیم. یعنی همان توجه به زیبایی و ساختارهنری در قرائت قرآن که جز از راهِ خلاقیت و نو آوری میسر نخواهد بود.

  • من ...