به رنگ آسمان

نسخۀ پشتیبان

به رنگ آسمان

نسخۀ پشتیبان

سه شنبه, ۶ خرداد ۱۳۹۳، ۰۵:۴۵ ب.ظ

مبعث در آیینه ادبیاتِ کهنِ پارسی

نداریم. چیزی به عنوانِ «مبعث در آیینه‎ی ادبیاتِ کهنِ پارسی» نداریم. ادبیات کلاسیک ما اصلا مبعث را آینگی نکرده‎است. شعر در ستایشِ حضرت ختمی مرتبت، شعر در روایتِ واقعه‎ی معراج، شعر در تبریک و تهنیتِ میلاد پیامبر اسلام، شعر در روایتِ احادیثِ منقول از و مربوط به ایشان، تا دل‎تان بخواهد هست. اما شعر درباره‎ی واقعه‎ی بزرگِ بعثتِ حضرت رسول و عید مبعث نداریم. و این البته در بادی امر و ظاهر کار کمی عجیب است. که چرا حتی خاقانی و نظامی هم شعری را به اختصاص برای این ‎واقعه‎ی بزرگِ اسلامی نسروده‎اند؟

البته تک و توک اشاره _در حد نام بردن و ذکر خیر فقط_ به این حادثه هست. مثلا عطار نیشابوری در منطق‎الطیر:

بعثت او سرنگونیِ بتان
امت او بهترینِ امتان

یا جمال‎الدین عبدرزاق اصفهانی در ترکیب‎بندِ مشهورش:

ای مذهب‎ها ز بعثت تو
چون مکتب‎ها به عید نوروز

و فقط چند موردِ دیگر که تنها لفظ بعثت یا اشاره‎ای در همین حد و حدود در آن‎ها آمده است.که این‎ها هم همگی ارتباطی به روزِ مبعث ندارند بلکه درباره اصل رسالت و بعثتِ حضرت ختمی‎مرتبت سروده شده‎اند.

البته منظورِ ما بیشتر قالب قصیده و مثنوی است، یعنی قالب‎هایی که در شعر کهن به‎طور موضوعی مورد استفاده قرار می‎گرفتند. مثلا می‎توان این سخن را پذیرفت که این بیتِ حافظ (در تأویل ثانوی و عرفانی‎اش) درباره بعثت نبی مکرم است:

نگارِ من که به مکتب نرفت و خط ننوشت
به غمزه مسئله‎آموز صد مدرس شد

و همین‎طور بیت قبلی‎اش (به خاطر توصیفِ فضای شب). لکن نمی‎توان گفت این غزل درباره عید مبعث است. چون غزل، مخصوصا در سبک عراقی و هندی چنین کار کردی نداشته‎است. حالا باز می‎توان گفت موضوع تمام غزل‎های سبک عراقی عشق است، اما غزلیات سبک هندی که اصلا موضوع (یک‎پارچه و واحد) ندارند. لذا بنای سخن ما بر مثنوی و قصیده است. باری در همین تک‎بیت‎ها و غزل‎ها هم سراغِ چندانی نمی‎توان از مبعث گرفت.

چرا شاعرانِ کهنِ ادبیات پارسی سراغ مبعث نرفته‎اند؟

پاسخ: غلبه‎ی فرهنگِ اهل تسنن و سایه‎ی افکار و آداب و رسومِ ایشان بر ادبیات فارسی. چه اینکه می‎دانیم شاعرانِ بزرگ ما عموما یا سنی بوده‎اند یا در حکومتِ اهل تسنن می‎زیسته‎اند.

این چه ربطی به موضوع دارد؟ مگر مبعث مختصِ شیعیان است؟ مگر یک واقعه‎ی اسلامی نیست؟

پاسخ: البته که بعثت یکی از حوادث و وقایع مهم اسلامی و مورد احترام تمام مسلمانان است و باید هم باشد، لکن در روایات اهل تسنن قولِ متواتری درباره‎ی زمانِ دقیق این روزِ مبارک وجود ندارد، به همین خاطر ایشان این روز را جشن نمی‎گیرند. نمی‎دانند کجاست تا برایش جشن بگیرند. به همین خاطر مدام تأکید می‎کنند که در اسلام فقط دو عید وجود دارد، عید قربان و عید فطر. زینرو شاعرِ بیچاره‎ی دورانِ کهن اصلا در خیابان چراغانی نمی‎دیده و نسبت به بزرگداشتِ این روز در کتاب فرمانی نمی‎دیده که بخواهد شعری هم دراین‎باره بسراید.

برخلافِ روایاتِ شیعه که با استناد به اخبار و احادیثِ قطعی و مستند و مسلم روز ٢٧ رجب را سالروزِ بعثت پیامبر و روزِ عید مبعث می‎دانند و خود را ملزم به بزرگ‎داشت و تبریک و تهنیت این روز.


اینجا دو چیز مشخص می‎شود. یکی اینکه شیعیان در بزرگداشتِ عید مبعث وظیفه‎ای ویژه و دو چندان دارند. چه اینکه دستِ برادر اهل سنت‎شان در اعزاز و اکرام این روز بسته است و وقتی مسلمانی کم‎کاری می‎کند، برادرش باید دوچندان کار کند.

مسئله‎ی دوم وظیفه‎ی خطیرِ شاعران شیعه است. هنوز هم ادبیات فارسی و حتی شاعرانِ شیعه در این موضوع در سایه‎ی نگاهِ اهل سنت‎اند. مثلا «رمضانیه» گفتن یا شعر برای عید فطر، امروز هم مثل گذشته بسیار پررونق است، یعنی شاعرانِ شیعه‎ی امروز هم بسیار بر این‎گونه‎های ادبی مشتاق‎اند. این اشتیاق اگر به خاطرِ اسلام باشد بسیار نیکوست، اما اگر کمی هم بنا بر عادتِ مألوف باشد نه. ما اگر تحت تاثیرِ عاداتِ برآمده از فرهنگِ اهل تسنن نباشیم باید برای در بزرگ‎داشتِ عیدِ مبعث و همه‎ی سننِ اسلامیِ مغفول مانده از سوی اهل تسنن هم کوشا باشیم و بسیار هم کوشا باشیم.

شبیهِ همین اهمیت، در موضوعات دیگری مثل سرایش و ستایشِ شخصیت‎های اسلامی مغفول مانده از سوی اهل تسنن نیز وجود دارد، از جمله موضوع جنابِ ابوطالب که اینجا  در مقدمه‎ی مطلب گفته شد.

پس از انقلاب نیز شاعرانی که برای مبعث شعر گفته‎اند بسیار اندک‎اند، اما باز هم باید به ایشان آفرین گفت که این فرزندانِ مکتبِ خمینی (از جمله دکتر موسوی گرمارودی و ...) آغازگرِ توجه به این معانیِ اسلامی و شیعی بودند.

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی